Lá sầu đâu không chỉ là một loại cây trang trí tuyệt vời mà còn có nhiều tác dụng khác đối với sức khỏe và cuộc sống của con người. Trong y học, lá sầu đâu được sử dụng như một loại thuốc trị liệu cho các bệnh như tiểu đường, viêm gan, bệnh tim mạch và các vấn đề liên quan đến hệ tiêu hóa. Để hiểu rõ hơn về “thần dược” này, hãy cùng Helloykhoa điểm qua bài viết sau đây.
Cây sầu đâu là cây gì?
Ở nước ta, sầu đâu là loại cây phổ biến và có nhiều biến thể khác nhau, bao gồm sầu đâu bản địa, sầu đâu rừng và sầu đâu Ấn Độ. Mỗi loại cây này có những đặc điểm khác nhau để phân biệt:
- Cây sầu đâu bản địa có kích thước lớn, thân gỗ, cao từ 8 đến 15m, lá kép lông chim, hoa mọc thành cụm trên lá sầu đâu với màu trắng hoặc màu tím nhạt.
- Cây sầu đâu rừng thường nhỏ hơn, thân yếu không thành gỗ, cao từ 1.6 đến 2.5m, lá sầu đâu xẻ lông chim không đều, thường có 4 đến 6 đôi lá chét, hoa nhỏ khác gốc, mọc thành chùm.
- Cây sầu đâu Ấn Độ có kích thước lớn, thân gỗ, có thể cao đến 20m, các nhánh xèo tạo thành những tán rộng, lá sầu đâu mọc xen kẽ với các lá chét chứa từ 8 đến 19 lá, cây này được trồng để thu hoạch gỗ chất lượng cao và kẹo cao su thương mại.
Tuy nhiên, dù khác biệt về kích thước và hình dáng, tất cả các loại sầu đâu đều mang lại giá trị kinh tế và ý nghĩa văn hóa đặc biệt trong cuộc sống của con người.
Đặc điểm cây sầu đâu
Cây sầu đâu có nhiều tên gọi khác nhau như cây cứt chuột, hạt khổ sâm, nha đảm tử, chù mền, khổ luyện tử, san đực (tại Sầm Sơn), cứt cò (ở Vĩnh Linh), bạt bỉnh (ở Nghệ An).
Tên khoa học chính thức của cây là Brucea javanica (L) Merr (Brucea sumatrana Roxb), nó thuộc họ thanh thất Simaruba-ceae. Tên gọi khác của cây sầu đâu phản ánh rõ ràng sự đa dạng về tên gọi và sự phổ biến của cây trong văn hóa dân gian và tài liệu y học cổ truyền.(1)
1. Mô tả hình ảnh cây sầu đâu
Cây sầu đâu là một loại cây thân gỗ cao từ 5 – 15m, thân cây thường có vỏ màu xám và bề mặt trơn. Cây có tán lá rộng, lá sầu đâu mọc xen kẽ với các lá chét. Lá cây sầu đâu có dạng lá kép, thường là lá dài và hẹp, màu xanh đậm, bề mặt lá nhẵn và có lông mịn.
Hoa sầu đâu mọc thành cụm trên đầu chùm, màu trắng hoặc tím nhạt, rất thơm và có hương vị đắng. Trái sầu đâu có hình dạng hình trứng hoặc hình cầu, có kích thước từ 1-2cm, màu đỏ tươi khi chín. Cây sầu đâu có thể phân biệt với các loài cây khác bằng cách nhìn vào dáng cây và kiểu lá, hoa và trái của nó.
2. Bộ phận sử dụng
Cây sầu đâu có nhiều bộ phận được sử dụng như trái, lá, rễ và vỏ. Trái cây sầu đâu được dùng để sản xuất dầu sầu đâu và chế biến thành mứt trái cây. Lá sầu đâu được sử dụng phổ biến trong y học cổ truyền để điều trị bệnh. Rễ và vỏ cây sầu đâu cũng được sử dụng trong y học và sản xuất thuốc.
3. Thành phần dược tính của cây sầu đâu
Theo các chuyên gia tất cả bộ phận của cây sầu đầu đều có chứa những thành phần riêng biệt và có lợi cho sức khỏe, bao gồm:
- Hạt: Hạt sầu đâu có hàm lượng tới 4,5% và chứa các chất đắng như nimbin, nimbinin và nimbidin. Trong đó, nimbidin là hoạt chất chứa sunfua.
- Cụm hoa: có chứa một lượng glucozit nimbosterin khoảng 0,005%, tinh dầu 0,5% và nimbosterol, nimberetin, axit béo.
- Hoa: sẽ chứa một chất đắng và một ít tinh dầu đắng.
- Quả: chứa một chất đắng có tên bakayamin.
- Vỏ thân: chứa khoảng 0,04% nimbin, 0,4% nimbidin, 09,001% nimbinin và 0,02% tinh dầu.
Lưu ý nhận biết các loại cây sầu đầu
Trước hết bạn cần biết rằng cây sầu đâu và cây xoan là hai loại cây hoàn toàn khác nhau. Tại Việt Nam hiện nay, cây sầu đâu được phân thành nhiều loại khác nhau và công dụng lá sầu đâu cũng khác nhau, trong đó có sầu đâu bản địa, sầu đâu Ấn Độ và sầu đâu rừng. Sầu đâu bản địa còn được gọi bằng nhiều tên như cây xoan, xoan trắng, sầu đông, thầu đâu, khổ luyện, xuyên luyện…
Đối với sầu Ấn Độ sẽ được trồng nhiều và phát triển ở vùng Ninh Thuận, người dân ở đây thường dùng lá của loại sầu này để làm gỏi. Bên cạnh đó, sầu đâu rừng lại là một cây dạng tiểu mộc, mọc thành bụi, chùm,… riêng loại này sẽ có công dụng và các độc tính giống như sầu bản địa.
Cây sầu đâu bản địa, đặc biệt là phần vỏ, rễ sẽ chứa hoạt chất khổ luyện tố, có tác dụng diệt giun, chống nấm và độc tố botudin. Tuy nhiên, các bộ phận khác của cây có chứa độc tố và không được sử dụng. Lá sầu đâu bản địa không ăn được nhưng có thể dùng để diệt côn trùng và tránh phát sinh nấm, sâu mọt.
Vì vậy người dân có thể phân biệt các loại cây sầu đâu thông qua nơi trồng, bộ phận sử dụng, hình thức sử dụng và công dụng của chúng.
Lá sầu đâu có tác dụng gì?
Lá sầu đâu là một trong những loại lá có nhiều tác dụng đáng kinh ngạc. Không chỉ được sử dụng trong y học như diệt giun, chống nấm, chống độc tố, lá sầu đâu còn có tác dụng diệt côn trùng, sâu bọ và ngăn ngừa phát sinh nấm, sâu mọt trong các loại hạt ngũ cốc, gạo. Vậy lá sầu đâu có tác dụng gì? Với nhiều tác dụng đa dạng và hữu ích, lá sầu đâu đang ngày càng được nhiều người quan tâm và sử dụng. (2)
1. Chống viêm, khử trùng bệnh ngoài da
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng lá sầu đâu chứa chất azadirachtin có tác dụng kháng khuẩn, khử trùng và chống viêm. Nhờ vào tính chất này, lá sầu đâu có thể được sử dụng để chữa lành các tổn thương trên da, đặc biệt là các bệnh liên quan đến da như chàm, viêm da, và ghẻ lở.
Bằng cách xay nhuyễn lá sầu đâu và đắp lên các vết thương hoặc vùng da bị kích ứng, ta có thể giúp hỗ trợ quá trình chữa lành. Ngoài ra, việc tắm, rửa hoặc gội đầu bằng nước lá sầu đâu cũng có thể giúp loại bỏ vi khuẩn trên da. Lá sầu đâu còn được sử dụng như một phương pháp chữa nấm, ghẻ lở, ngứa vùng kín…
2. Giảm đau xương khớp
Tính kháng viêm của lá sầu đâu cũng có tác dụng hỗ trợ giảm đau khớp. Các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng các chất polysaccharides trong lá sầu đâu giúp giảm viêm ở khớp, giúp giảm đau và cải thiện sức khỏe của xương khớp.
3. Giảm đường huyết
Lá sầu đâu không chỉ được sử dụng trong ẩm thực, mà còn có nhiều giá trị y học đáng kể. Một trong những tác dụng đáng chú ý của lá này là khả năng giảm lượng đường trong máu. Vị đắng của lá xoan sầu đâu giúp chống lại bệnh tiểu đường, khiến cho chỉ số đường huyết được kiểm soát khi người dùng nhai 3-4 lá tươi hoặc sắc lấy nước uống.
Ngoài ra, chiết xuất từ lá cây này còn có khả năng cải thiện lưu thông máu, giảm nguy cơ đông máu để bảo vệ tim mạch. Bên cạnh đó, nó còn có tác dụng điều hòa huyết áp và chống đột quỵ.
4. Phòng ngừa ung thư
Cây sầu đâu trị bệnh gì? Tác dụng của lá xoan sầu đâu không chỉ giới hạn ở chống viêm, kháng khuẩn mà còn có thể ngăn ngừa bệnh ung thư. Lá cây sầu đâu chứa các hợp chất có khả năng ngăn chặn tác nhân gây đột biến gen, giúp bảo vệ sức khỏe và phòng ngừa ung thư.
Nghiên cứu đã chứng minh rằng chiết xuất lá xoan sầu đâu có thể hỗ trợ trong điều trị bệnh bạch cầu lymphocytic mãn tính, một loại ung thư máu và tủy, theo một bài báo được đăng trên tạp chí Leukemia and Lymphoma vào năm 2014.
5. Hỗ trợ tiêu hóa
Lá sầu đâu có tác dụng hỗ trợ tiêu hoá bởi nó chứa nhiều chất xơ, giúp tăng cường chức năng đại tràng, hỗ trợ quá trình tiêu hóa và giảm táo bón. Ngoài ra, lá sầu đâu còn có tác dụng giúp làm giảm đau bụng và chống viêm ruột, làm dịu các triệu chứng viêm đường tiêu hóa, giúp duy trì sức khỏe và cân bằng hệ tiêu hóa.
6. Tốt cho thận và gan
Lá sầu đâu còn được biết đến với tác dụng tốt cho sức khỏe của thận và gan. Theo đông y, lá sầu đâu có vị đắng, tính mát, có khả năng tăng cường chức năng thận và gan. Nó giúp thanh lọc độc tố, kích thích sản xuất và giải phóng mật, cải thiện chức năng tiêu hóa và tăng cường hệ thống miễn dịch.
Lá sầu đâu còn có khả năng hạ men gan, giúp điều trị và phòng ngừa bệnh về gan như viêm gan, xơ gan. Do đó, thường được sử dụng như một nguyên liệu chủ đạo trong các loại thực phẩm bổ dưỡng và thuốc bảo vệ gan và thận.
7. Một số tác dụng khác của lá sầu đâu
Lá cây sầu đâu có nhiều tác dụng trong Đông y cổ truyền như chữa sốt rét, bệnh phong, giun đường ruột, chảy máu mũi, rối loạn mắt. Bên cạnh đó, lá sầu đâu còn được ứng dụng rộng rãi trong sản xuất thuốc và dược phẩm, mỹ phẩm, dầu gội đầu, tinh dầu, nước súc miệng, thuốc dạng viên, bột…
Tính kháng khuẩn, chống nấm, khử trùng của lá cây sầu đâu cũng được sử dụng trong thuốc trừ sâu và đuổi côn trùng. Ngoài ra, lá sầu đâu còn có tác dụng ngừa thai và được sử dụng trong các phương pháp điều trị khác.
Tác dụng phụ và đối tượng không nên dùng lá sầu đâu
Không nên lạm dụng lá cây sầu đâu. Tuy nhiên, nếu sử dụng đúng cách, lá này có thể hỗ trợ chữa bệnh. Tuyệt đối không được ăn lá xoan sầu đâu liên tục hàng ngày, chỉ nên ăn 2-3 bữa mỗi tuần để tránh các tác dụng phụ như nôn mửa, tiêu chảy, rối loạn nhịp tim và suy thận.
Khi tận dụng công dụng của lá sầu đâu để chữa bệnh, lượng dùng cần tuỳ tình trạng bệnh và chỉ nên dùng 5-10 lá mỗi ngày. Nên cẩn thận khi sử dụng các bộ phận khác của cây sầu đâu như hoa, quả, rễ và vỏ cây, và không được tùy tiện sử dụng.
Người đang muốn thụ thai, phụ nữ đang mang thai hoặc cho con bú cần tránh xa lá cây sầu đâu. Tác dụng ngừa thai, phá thai của lá sẽ ảnh hưởng đến quá trình thụ thai và sức khỏe thai kỳ.
Dược liệu từ thảo mộc được sử dụng trong y học cổ truyền và kinh nghiệm dân gian cũng rất phổ biến. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn và hiệu quả, cần tìm hiểu kỹ lưỡng về liều lượng và tác hại có thể xảy ra. Thay vì dùng lá cây sầu đâu để chữa bệnh, bạn có thể tham khảo các loại thuốc được điều chế từ thảo mộc.
Cách dùng lá sầu đâu chữa bệnh
Quả thực những tác dụng của lá sầu đâu đối với sức khỏe con người là không thể bàn cãi. Do đó, từ thời xa xưa các thầy thuốc đã luôn vận dụng loại “thần dược” này vào nhiều bài thuốc khác nhau để chữa bệnh. Cho đến thời hiện đại, việc sử dụng lá sầu đâu trở nên phổ biến hơn và được dùng với nhiều cách khác nhau. Hãy cùng helloykhoa “bỏ túi” một số bài viết sau đây:
1. Dùng cây sầu đâu chữa bệnh tiểu đường
Để chữa bệnh tiểu đường, bạn có thể lấy 5-10 lá tươi hoặc sấy khô, rồi đem đun sôi với nước. Nước thu được có vị đắng nhưng sau đó lại có hậu ngọt và không quá khó uống. Uống nước thuốc này mỗi ngày sẽ giúp cải thiện sức khỏe và đem lại hiệu quả rất tốt.
2. Giảm đau nhức do chấn thương
Hỗn hợp 6g nước ép lá sầu đâu và 12g nước ép gừng có thể được sử dụng để xoa bóp lên vùng da bị chấn thương hàng ngày. Đây là một liệu pháp truyền thống có thể giúp giảm đau hiệu quả và nhanh chóng. Tuy nhiên, trước khi sử dụng, bạn nên tham khảo ý kiến của chuyên gia y tế để tránh tác hại ngoài ý muốn.
3. Trị mụn, ghẻ lở, cháy rạ, rôm sảy
Để chuẩn bị thuốc mỡ từ lá sầu đâu, bạn cần rửa sạch 85g lá sầu đâu và cho vào một cái bình bằng đồng. Sau đó thêm dầu mù tạt và đun nóng lên cho đến khi dầu bắt đầu sôi. Tiếp theo, đun đến khi lá chuyển sang màu đen thì tắt bếp, để nguội rồi lọc lấy dầu.
Bạn có thể thêm long não cùng một số dầu mỏ thạch vào thuốc mỡ. Thuốc mỡ này có thể được sử dụng để bôi lên nốt mụn nhọt, điều trị nấm và các vết thương ngoài da khác.
4. Cây sầu đâu trị viêm loét dạ dày
Ăn lá sầu đâu có tác dụng gì? Để giảm các triệu chứng đau bụng, ợ hơi, trào ngược và khó tiêu, bạn có thể sử dụng 20-30g vỏ cây để sắc với nước và uống hàng ngày. Sau khoảng 10 ngày sử dụng thường xuyên, các triệu chứng sẽ giảm dần.
5. Điều trị sốt, sốt rét
Một phương pháp chữa bệnh từ lá sầu đâu khác là sử dụng hỗn hợp 60g lá sầu đâu tươi và 4 quả hạt tiêu đen xay nhuyễn, sau đó trộn kỹ với 125ml nước và uống. Sử dụng đều đặn sẽ giúp giảm dần triệu chứng bệnh và ngăn chặn tái phát.
6. Cây sầu đâu chữa sỏi thận
Để giúp chữa bệnh sỏi thận, có thể sử dụng lá sầu đâu để đốt thành tro, sau đó pha 1 muỗng tro với nước lạnh và uống 3 lần mỗi ngày. Phương pháp này giúp làm tiêu sỏi thận, cũng như giảm tình trạng đau nhức và khó chịu.
Khi điều trị bệnh túi mật, có thể sử dụng một số loại dược liệu như sầu đâu, nhân trần, kim tiền thảo, sài hồ, mã đề, chỉ xác, uất kim, đại hoàng và chi tử. Các dược liệu này cần được sao vàng rồi sắc uống mỗi ngày trong vòng 2 tuần để có hiệu quả tốt nhất.
7. Lá sầu đâu điều trị tiêu chảy và chứng khó tiêu
Để chữa bệnh tiêu chảy, bạn có thể dùng 1g hạt cây sầu đâu, pha với một chút đường và nước. Nên tránh ăn các loại thực phẩm nặng và chỉ ăn cơm trắng trong quá trình điều trị để tăng hiệu quả.
Khi điều trị bệnh khó tiêu, bạn có thể dùng 25 lá cây sầu đâu, 3 lá đinh hương, 3 hạt tiêu đen xay nhuyễn. Sau đó, thêm một ít đường và nước, trộn đều và uống 2 lần một ngày. Nên sử dụng bài thuốc trong vòng 3 ngày để giúp giảm các triệu chứng bệnh nhanh chóng.
Lá sầu đâu tương tác với những loại thuốc nào?
Trước khi sử dụng cây sầu đâu, nên tham khảo ý kiến tư vấn của bác sĩ hoặc chuyên gia y tế vì nó có thể tương tác với những thuốc bạn đang dùng hoặc tình trạng sức khỏe hiện tại của bạn. Các điều kiện sức khỏe hoặc thuốc có thể tương tác với cây sầu đâu bao gồm:
1. Lithium
Sầu đâu có tác dụng lợi tiểu và có thể ảnh hưởng đến quá trình loại bỏ lithium trong cơ thể. Điều này có thể dẫn đến tăng lượng lithium trong cơ thể và gây ra các phản ứng phụ nghiêm trọng. Nếu bạn đang dùng lithium, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng sản phẩm từ sầu đâu và có thể cần điều chỉnh liều lithium của bạn.
2. Thuốc cho bệnh tiểu đường
Dùng sầu đâu cùng với thuốc làm giảm đường trong máu như thuốc tiểu đường có thể làm giảm lượng đường trong máu quá thấp. Do đó, cần theo dõi chặt chẽ lượng đường trong máu và có thể cần phải thay đổi liều thuốc tiểu đường của bạn khi sử dụng sản phẩm từ sầu đâu.
Một số thuốc tiểu đường bao gồm glimepiride (Amaryl), glyburide (DiaBeta, Glynase PresTab, Micronase), insulin, pioglitazone (Actos), rosiglitazone (Avandia), chlorpropamide (Diabinese), glipizide (Glucotrol), tolbutamide (Orinase).
3. Thuốc ức chế miễn dịch
Sầu đâu có thể tăng cường hệ thống miễn dịch. Tuy nhiên, điều này có thể làm giảm hiệu quả của các loại thuốc giảm hệ miễn dịch.
Một số loại thuốc giảm hệ miễn dịch bao gồm azathioprine (Imuran), basiliximab (Simulect), cyclosporine (Neoral, Sandimmune), daclizumab (Zenapax), muromonab-CD3 (OKT3, Orthoclone OKT3), mycophenolate (CellCept), tacrolimus (FK506, Prograf), sirolimus (Rapamune), prednisone (Deltasone, Orasone), corticosteroid (glucocorticoid) và các loại khác.
Do đó, nếu bạn đang sử dụng bất kỳ loại thuốc giảm hệ miễn dịch nào, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng sản phẩm từ sầu đâu.
4. Bệnh tiểu đường
Để tránh sự giảm lượng đường trong máu đến mức quá thấp khi sử dụng sầu đâu, đặc biệt đối với những người bị tiểu đường, cần kiểm tra mức đường trong máu một cách cẩn thận.
5. Giảm khả năng có con
Nghiên cứu đã chỉ ra rằng sầu đâu có thể gây hại cho chất lượng tinh trùng. Ngoài ra, sầu đâu cũng có thể giảm khả năng sinh sản theo các cách khác. Vì vậy, nếu bạn đang muốn có con, hãy tránh sử dụng sầu đâu.
Lá sầu đâu là một loại thảo dược có nhiều tác dụng trong việc chữa trị nhiều bệnh lý khác nhau. Tuy nhiên, trước khi sử dụng lá sầu đâu, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ để tránh tương tác với các loại thuốc khác hoặc gây hại đến sức khỏe của mình. Dù vậy, lá sầu đâu vẫn là một nguồn tài nguyên quý giá từ thiên nhiên giúp con người cải thiện sức khỏe và tăng cường sức đề kháng.
