Không ít người cảm thấy thắc mắc về nguyên nhân thâm mắt xuất phát là do đâu, tình trạng này không những làm ảnh hưởng đến yếu tố thẩm mỹ bên ngoài mà nó càng khiến bạn cảm thấy tự ti hơn khi giao tiếp với những người xung quanh. Trong đó, đôi mắt vốn được ví là cửa sổ tâm hồn và là một bộ phận quan trọng trên gương mặt. Để có thể tìm ra nguyên nhân gây thâm mắt, Hello Y Khoa mời bạn cùng theo dõi bài viết dưới đây.
Quầng thâm mắt là gì?
Quầng thâm mắt là một hiện tượng mà vùng da xung quanh đôi mắt có màu sắc sẫm tối hơn so với các mảng da còn lại trên gương mặt. Thông thường, vào sáng hôm sau khi ngủ dậy bạn sẽ càng thấy nó rõ hơn do quầng thâm lúc này đã đen lại ngay dưới phần mí mắt. Khi này, nhìn bạn trông vô cùng mệt mỏi, thiếu sức sống và có phần già dặn trước tuổi.
Tuy rằng, tình trạng quầng thâm mắt đen không gây ảnh hưởng quá nhiều về mặt sức khỏe nói chung nhưng nó cũng tác động đáng kể đến sức khỏe của đôi mắt nói riêng. Thông thường, vùng da ở mắt thường nhạy cảm hơn bình thường và chỉ cần có một số nhân tố khác tác động vào thì làn da sẽ trở nên sậm màu, đen sạm.
Ngoài ra, bạn cũng không tránh được trường hợp bọng mắt to xuất hiện kèm theo đó, nó sẽ gây ảnh hưởng đến diện mạo bên ngoài và làm gián đoạn xuyên suốt giấc ngủ ban đêm. Chính vì vậy, các chị em phụ nữ cần phải chủ động tìm cách khắc phục tình trạng mắt thâm để vùng da ở đây được trẻ hóa trở lại. Nếu cứ để các tĩnh mạch tập trung quá nhiều tại đây, sớm muộn đôi mắt của bạn sẽ thâm đen như gấu trúc.
Nguyên nhân thâm mắt là từ đâu?
Trên thực tế, quầng thâm mắt không phải tự nhiên xuất hiện và nó thường tập trung ở các đối tượng từ già cho đến trẻ. Theo đó, có một số nguyên nhân thâm mắt phổ biến như là:
1. Mắt thâm do gen, di truyền
Có thể bạn không biết nhưng tình trạng quầng thâm mắt có thể xuất hiện do yếu tố di truyền, nghĩa là nếu có thành viên trong gia đình có quầng thâm mắt thì khả năng cao bạn cũng sẽ bị ảnh hưởng theo. (1)
Điều này vốn đã được nhiều chuyên gia lý giải là hoàn toàn có khả năng xảy ra, xác suất con cái bị những tình trạng bệnh lý ảnh hưởng từ bố mẹ là rất cao. Khi máu lưu thông qua các tĩnh mạch, bề mặt vùng da tại đây sẽ có màu xanh và lâu dần nó sẽ biến thành quầng thâm.
2. Thâm quầng mắt do thiếu ngủ
Một trong những nguyên nhân điển hình khiến cho quầng thâm mắt xuất hiện và đôi mắt của bạn lộ rõ vẻ mệt mỏi, nhiều khi còn đóng ghèn là do bạn thiếu ngủ và ngủ không đủ 7-8 tiếng mỗi đêm. Tình trạng này vốn diễn ra phổ biến ở những người trẻ, do áp lực từ công việc mà nhiều người chấp nhận hy sinh giấc ngủ của mình hoặc do thói quen thức khuya mà đôi mắt cũng bị ảnh hưởng đáng kể.
Khi bạn không có đủ giấc ngủ, vùng da xung quanh mắt trở nên khô sần và thâm sạm đáng kể. Ngoài ra, cơ thể sẽ bắt đầu tăng cường sản xuất ra cortisol nhiều hơn, đây là một loại hormone gây căng thẳng và làm rối loạn lượng máu. Lúc này, các mạch máu sẽ phải nở ra để có đủ chỗ nhằm chứa lượng máu dư thừa. Vùng da sẽ càng thâm đậm hơn và có dấu hiệu bị chảy xệ.
3. Thâm mắt do hút thuốc lá nhiều
Hành động hút thuốc lá không những làm ảnh hưởng đến sức khỏe cơ thể nói chung, nó còn gây ra nhiều tác hại khôn lường ảnh hưởng đến đôi mắt và gây cản trở thị lực ở rất nhiều người. Theo phân tích, các chất chứa trong thuốc lá như nicotine và các hợp chất khác sẽ gây sự giãn nở và co cứng các mạch máu trong mắt.
Điều này cũng khiến cho dòng máu khó lưu thông, tạo ra sự tắc nghẽn và gây đọng máu trong vùng mắt, nhờ vậy mà quầng thâm mới dần xuất hiện rõ hơn từng ngày. Bên cạnh đó, khói thuốc lá còn gây ra quá trình oxi hóa tự nhiên trong cơ thể, các gốc tự do cứ thế hình thành và gây hại cấu trúc mắt. Điều này có thể dẫn đến sự gia tăng của hắc sắc tố melanin, từ đó làn da sẽ không còn đều màu và dễ bị tổn thương hơn.
4. Ăn mặn nhiều cũng là lý do gây thâm mắt
Nhiều chuyên gia chẩn đoán, nguyên nhân bị thâm mắt còn có thể xuất phát từ thói quen ăn mặn hàng ngày của bạn. Khi bạn nạp vào trong cơ thể một lượng muối quá lớn, các mô xung quanh mắt sẽ có dấu hiệu bị sưng do lượng nước tích trữ lại tích tụ quá nhiều tại đây. Điều này có thể làm mắt trông thâm đen và mệt mỏi hơn mức bình thường.
Để có thể khắc phục, trong khẩu phần ăn thường ngày bạn nên cắt giảm muối cần chú trọng bổ sung các vitamin có lợi và khoáng chất thiết yếu cho mắt. Nhờ vậy mà mắt của bạn mới giữ được sự ẩm ướt, điều tiết linh hoạt và ngăn chặn kịp thời những quầng thâm có thể xuất hiện.
5. Thâm mắt do dị ứng
Thâm mắt do dị ứng không phải là không xảy ra, đây là một tình trạng rất phổ biến ở những ai vốn có làn da nhạy cảm. Chỉ cần bạn tiếp xúc với các chất hóa học hoặc là ăn phải các loại thực phẩm gây dị ứng thì tự khắc làn da sẽ nổi sần và ngứa ngáy hơn bao giờ hết.
Lúc này, vùng da xung quanh mắt sẽ bị sưng và có màu tối do phản ứng của cơ thể với các tác nhân gây dị ứng. Thông thường, các tác nhân gây dị ứng thường bao gồm phấn hoa, bụi, côn trùng, thức ăn, mỹ phẩm, thuốc hoặc các chất kích thích khác. Phần da ở mí mắt dưới ngoài bị sưng và ửng đỏ ra, nó có thể xuất hiện quầng thâm do bị kích ứng quá nhiều.
6. Dùng mỹ phẩm, dược phẩm cũng có thể gây thâm mắt
Về cơ bản, mỗi người sẽ có cấu trúc da vô cùng khác nhau nên bạn phải chọn ra các loại mỹ phẩm chứa thành phần tương thích với làn da của mình. Trong trường hợp, nữ giới dùng mỹ phẩm hoặc dược phẩm không phù hợp thì đảm bảo làn da của bạn sẽ có những phản ứng cụ thể như ngứa ngáy, khó chịu.
Bên cạnh đó, những tác nhân này có thể gây thâm mắt nếu như bạn sử dụng chúng không đúng cách hoặc không đúng liều lượng. Do đó, khi sử dụng các loại mỹ phẩm dành riêng cho vùng mắt, bạn cần chú ý đọc kỹ hướng dẫn sử dụng và tuân thủ những chỉ định. Để chắc ăn, hãy kiểm tra cả thành phần được sử dụng để tránh gây tổn thương cho mắt.
7. Thâm mắt do ánh nắng mặt trời
Nguyên nhân chính khiến cho đôi mắt bị thâm đen, nhạy cảm và không còn giữ được vẻ trắng sáng như trước ắt hẳn là do ánh nắng mặt trời tác động vào. Sức nóng của tia tử ngoại (UV) có thể xâm nhập trực tiếp vào các mô da, từ đó nó sẽ gây tổn thương cho vùng da ở tầng thượng vì lẫn các khu vực xung quanh mắt.
Một khi làn da đã bị tổn thương, các mạch máu dưới da sẽ bắt đầu có dấu hiệu lưu thông kém dần, từ đó dẫn đến tình trạng hình thành các vùng da tối màu xung quanh mắt. Hơn nữa, mỗi khi đi ra đường đôi mắt của bạn sẽ vô thức trở nên nhạy cảm khi có ánh nắng chiếu vào và thói quen nheo mắt thường cũng làm hạn chế sự sản sinh của các collagen.
8. Bị thâm mắt do chế độ dinh dưỡng
Ít ai nghĩ rằng nguyên nhân thâm mắt lại có thể đến từ chế độ dinh dưỡng. Theo đó, cơ thể con người cần phải đảm bảo giữ được sự cân đối ở các chất. Nếu như có bất kỳ thành phần dinh dưỡng nào bị thiếu hụt thì làn da của bạn bỗng chốc khô sần và không còn giữ được sự mềm mại, vùng da quanh mắt cũng vì vậy mà xuất hiện quầng thâm đen do lượng máu không duy trì nổi.
Chẳng hạn như việc thiếu sắt, vitamin C, vitamin K sẽ làm cho sức khỏe của làn da yếu dần và dễ bị các gốc tự do tấn công. Lớp màng bảo vệ bên ngoài cũng không thể nào chống đỡ được các tác động xung quanh, chả mấy chốc vùng da mắt của bạn sẽ tối màu do các hắc sắc tố melanin đã sản sinh ra đáng kể. (2)
9. Suy nhược cơ thể làm hốc mắt bị thâm
Các vấn đề liên quan đến suy nhược cơ thể như là thiếu ngủ, lo âu, thường căng thẳng và mệt mỏi kéo dài cũng là nguyên nhân khiến cho làn da của bạn dần xanh xao, nhợt nhạt hơn bao giờ hết. Khi này, hốc mắt cũng có dấu hiệu khô sần và dễ bị ửng đỏ nhiều hơn.
Nếu tình trạng này cứ tiếp diễn dài lâu, bạn không những bị mất ngủ mà đôi mắt cũng dần thâm đen như gấu trúc. Trong giai đoạn cơ thể trở nên yếu đuối và không có sức đề kháng, các mô và mạch máu xung quanh mắt cũng bị suy giảm theo, từ đó dẫn đến sự lưu thông không tốt và tích tụ nhiều các chất độc hại trong khu vực này.
10. Thâm mắt do lão hóa tự nhiên
Càng lớn tuổi, quá trình lão hóa da tự nhiên cứ thế xảy ra và lúc này vùng da ngay dưới mắt của bạn sẽ bắt đầu chảy xệ, nhăn nheo nhiều hơn bao giờ hết. Theo đó, tình trạng thâm mắt cũng xuất hiện do các tế bào collagen và elastin đã thất thoát đáng kể. Mật độ làn da lúc này yếu dần, các cấu trúc bên trong cũng đứt gãy và không giữ được sự liên kết chặt chẽ như lúc ban đầu.
Một trong những điều mà bạn dễ nhận thấy khi da lão hóa là vùng da mắt mất đi độ đàn hồi, hơn nữa nó còn mỏng đến nỗi thấy được cả mạch máu dưới da một cách dễ dàng. Để cải thiện sức khỏe của làn da, các cô gái cần dùng thêm kem dưỡng mắt vào mỗi tối trước khi đi ngủ.
11. Mang thai cũng có thể gây thâm mắt
Một số phụ nữ có thể gặp tình trạng thâm quầng mắt trong quá trình mang bầu và sau khi sinh. Trong quá trình mang thai, cơ thể của họ sẽ sản xuất ra các hormone estrogen và progesterone để hỗ trợ sự phát triển của thai nhi. Tuy nhiên, sự tăng trưởng mô mỡ trong cơ thể có thể gây áp lực lên các mạch máu dưới da mắt, từ đó gây nên quầng thâm và khiến vùng da này dần trở nên đen sạm.
Ngoài ra, sự thay đổi hormone trong cơ thể cũng có thể tác động đáng kể đến quá trình lưu thông máu, gây ra một số vấn đề về mạch máu, ví dụ như mạch máu bị tắc nghẽn tạm thời dẫn đến thâm quầng mắt. Tất nhiên những thay đổi và chuyển biến tiêu cực về mặt tâm lý cũng làm không ít các chị em bị stress, từ đó họ dễ mất ngủ và làm cho cơ thể mình dần trở nên tiều tụy hẳn.
Một số bệnh có thể gây thâm mắt dưới
Ngoài những nguyên nhân gây quầng thâm mắt như trên, tình trạng này cũng có thể đến từ một số bệnh lý như là:
1. Mắt bị thâm do suy thận
Thận là một trong những bộ phận vô cùng quan trọng trong cơ thể, nó nắm giữ chức năng thanh lọc các chất độc hại và làm ổn định quá trình trao đổi chất. Tuy nhiên, khi bạn gặp phải các vấn đề bất thường về thận thì vùng da ngay dưới mắt cũng vì vậy mà trở nên khô cằn hơn.
Theo đó, làn da đang sáng màu, hồng hào nay đã trở nên thâm sạm và đen hơn trước rất nhiều. Thần thái trên gương mặt của bạn có sự thay đổi đáng kể, lúc này nhìn đôi mắt của bạn toát lên vẻ u sầu, buồn bã trông rất thiết sức sống. Nếu như không tìm cách điều trị sớm, bệnh suy thận này có thể diễn biến năng hơn và di căn nghiêm trọng. Lời khuyên tốt nhất là bạn nên đi khám khi phát hiện cơ thể có điều bất thường.
2. Kinh nguyệt không đều dễ dẫn đến thâm mắt
Kinh nguyệt không đều có thể gây ra một số thay đổi trong cơ thể của phụ nữ, bao gồm cả sức khỏe đôi mắt. Đây có thể là do sự thay đổi hormone trong cơ thể, gây ra sự giãn nở và co bóp các mạch máu xung quanh vùng mắt. Điều này có thể dẫn đến sự tăng áp lực trong các mạch máu, khi máu huyết không được lưu thông thì cơ thể của bạn cũng dần trở nên mệt mỏi hơn bao giờ hết.
3. Viêm mũi dị ứng ảnh hưởng đến quầng mắt
Đối với những ai thường mắc các bệnh lý về mũi, đặc biệt là tình trạng viêm mũi dị ứng thì mũi của bạn đặc biệt nhạy cảm với các chất gây dị ứng như phấn hoa, bụi mịn, nấm mốc. Nó không những làm cho cánh mũi của bạn bị viêm mà còn ảnh hưởng đến các tĩnh mạch dưới mí mắt.
Lúc này, đôi mắt của bạn sẽ lộ rõ vẻ mệt mỏi và kèm theo quầng thâm do sức đề kháng đã giảm đi đáng kể. Thói quen chảy nước mắt, chớp mắt liên lục khi hắt xì cũng làm cho bạn cảm thấy khó chịu khi tầm nhìn bị cản trở.
4. Mắt bị thâm do thiếu máu, suy dinh dưỡng
Vốn dĩ, nhiều người chỉ nghĩ nguyên nhân thâm mắt có thể đến từ thói quen thức khuya và ảnh hưởng tâm lý. Tuy nhiên, dựa trên một vài khảo sát đã thu thập được thì tình trạng mắt bị thâm là do yếu tố thiếu máu và suy dinh dưỡng gây nên. Theo đó, các mạch máu không những duy trì hoạt động sống cho các cơ quan mà nó còn khiến da dẻ bạn hồng hào, mềm mịn và ấm nóng hơn bao giờ hết. (3)
Còn với người ít khi nào nạp đủ các chất dinh dưỡng vào trong cơ thể thì sức khỏe của bạn luôn ốm yếu, kéo theo đó là làn da lúc nào cũng tái nhợt và không tràn đầy sức sống. Khi này, lượng máu không thể nào đủ để cung cấp cho các bộ phận quan trọng khác và nó càng thể hiện rõ nhất ở đôi mắt. Hốc mắt dần khô lại và thâm đen hơn, hơn nữa quầng thâm càng lan rộng nếu bạn không nhanh chóng ăn uống cho khoa học.
5. Người bị hen suyễn cũng dễ bị thâm mắt
Hen suyễn là một căn bệnh mãn tính và ảnh hưởng trực tiếp đến hệ hô hấp, nó sẽ gây ra các triệu chứng như khó thở, ho, ngứa mũi, chảy nước mũi và viêm mũi dị ứng. Khi bị hen suyễn, cơ thể của người bệnh có thể phản ứng bằng cách tăng sản xuất histamin và các chất gây viêm, từ đó làm mất cân bằng lưu thông máu. Điều này có thể dẫn đến việc mạch máu xung quanh mắt bị ứ đọng, mắt bị đỏ và dễ xuất hiện quầng thâm sau một đêm ngủ dậy.
6. Mắt bị thâm có thể là do gan có vấn đề
Gan là một trong những cơ quan quan trọng trong quá trình thanh lọc và loại bỏ các chất độc hại ra khỏi cơ thể. Khi gan gặp vấn đề hoặc không hoạt động tốt, nó có thể dẫn đến sự tích tụ của các chất độc trong cơ thể từ đó gây nên một loạt các dấu hiệu nghiêm trọng bao gồm cả quầng thâm mắt. Thay vì chủ quan, bạn nên tìm đến bác sĩ để kiểm tra toàn diện và phòng tránh kịp thời những biến chứng nguy hiểm mà bệnh sẽ gây ra.
Phải làm sao để khắc phục quầng thâm mắt?
Để khắc phục tình trạng quầng thâm mắt, nữ giới nên tham khảo và thực hiện theo các biện pháp như sau:
- Ngủ đủ giấc: Thiếu ngủ có thể gia tăng tỷ lệ quầng thâm mắt rất cao. Do đó, để đôi mắt không bị mệt mỏi vào ngày hôm sau, bạn nên đảm bảo giấc ngủ hàng đêm và kéo dài khoảng 7-8 tiếng đồng hồ. Khoảng thời gian nghỉ ngơi này sẽ khiến cho mắt duy trì được mức độ điều tiết thích hợp, đồng thời nó càng nhận thêm nhiều dưỡng chất hơn.
- Sử dụng nước hoa hồng: Việc cấp ẩm và làm sáng vùng da ngay dưới mí mắt cũng cực kỳ quan trọng. Bạn có thể sử dụng nước hoa hồng lạnh và đắp lên vùng mắt trong khoảng 10-15 phút. Nước hoa hồng sẽ giúp giảm quầng thâm mắt, đồng thời nó còn gia tăng độ đàn hồi, cải thiện kết cấu da một cách đáng kể.
- Sử dụng kem dưỡng da chuyên dụng: Vùng da mắt vốn là nơi có cấu tạo khá mỏng và rất nhạy cảm, để tránh cho tình trạng lão hóa da xảy đến quá sớm bạn có thể dùng kem dưỡng da mắt chuyên dụng. Nên chọn các loại có chứa các thành phần làm sáng da như vitamin K, vitamin C và caffeine. Thoa kem dưỡng da hàng ngày vào buổi sáng và tối, đảm bảo bạn sẽ thấy được những hiệu quả rõ rệt trước và sau khi sử dụng.
- Tránh tiếp xúc với ánh nắng mặt trực tiếp: Ánh nắng mặt có thể làm tăng sự sản xuất melanin, phá hủy các tế bào da bên trong và gây ra quầng thâm mắt. Để giữ cho đôi mắt luôn trong trạng thái an toàn, bạn hãy sử dụng kính râm mỗi lúc ra đường và đội mũ lưỡi trai để bảo vệ vùng da xung quanh.
- Massage vùng mắt: Để cải thiện quá trình lưu thông máu ở mắt và làm giảm sự căng thẳng của các dây thần kinh, nữ giới nên học theo các bài massage mắt trên mạng và áp dụng trực tiếp lên đôi mắt của mình. Sử dụng những ngón tay và nhẹ nhàng mát-xa vùng quanh mắt trong khoảng 1-2 phút hàng ngày.
- Điều chỉnh chế độ ăn: Bổ sung thêm các loại thức ăn giàu vitamin C và chất chống oxy hóa như quả dứa, dưa hấu, cam để tăng cường quá trình tái tạo da, giảm thiểu sự xuất hiện của quầng thâm.
- Giảm tiếp xúc với tác động bên ngoài: Nếu quầng thâm là do tác động từ môi trường bên ngoài gây nên, bạn buộc phải tránh xa khói thuốc, bụi bẩn, hóa chất và không được dùng các chất gây kích thích.
Một số sản phẩm kem trị thâm mắt hiệu quả
Thay vì cứ mãi đắn đo về những nguyên nhân làm thâm mắt, bạn nên tìm đến các sản phẩm kem mắt trị thâm để cải thiện tình trạng này một cách hiệu quả nhất như là:
- Kem trị thâm, giảm bọng mắt Kumargic
Trong trường hợp bạn muốn tìm mua một loại kem trị quầng thâm mắt không gây kích ứng và phù hợp cho làn da kích ứng thì Kumargic chính là sự lựa chọn tuyệt vời nhất. Chất kem này sẽ làm thư giãn các tĩnh mạch chính, đồng thời nó còn giúp lưu thông máu tốt hơn và khiến cho mắt không bị thâm quầng vào mỗi đêm.
Trong đó, thành phần Acid hyaluronic có tác dụng cấp ẩm và khiến vùng da quanh mắt thêm phần săn chắc hơn. Ngoài ra, hợp chất này còn kích thích tế bào tăng trưởng và phục hồi lại collagen, nhờ vậy mà đôi mắt của bạn mới không có dấu hiệu bị lão hóa dù rằng bạn đã bước sang tuổi 30. Hydroxylated K cũng giúp làm mờ các vết chân chim rất tốt.
Giá bán: 119.000đ/1 hộp gồm 20g
- Kem lăn trị thâm mắt Emco
Quầng thâm mắt không hẳn là trường hợp khó điều trị, ngoài việc thay đổi thói quen sinh hoạt ra thì bạn nên kết hợp với việc dùng kem trị lăn mắt của Emco. Sản phẩm này sẽ giúp đánh tan các vết thâm nhanh chóng, đồng thời nó cũng ngăn không cho các vết thâm lan rộng sang những vùng da xung quanh.
Trong bảng thành phần kem dưỡng có chứa nước tinh khiết, chân cân bằng pH, axit béo từ trái cây, chất nhũ hóa 322…chúng đều cung cấp vitamin cho vùng da mắt để tránh được các tác nhân gây hại từ bên ngoài và cả các gốc tự do. Bên cạnh đó, tinh chất tảo biển sẽ khiến da thêm phần săn chắc hơn, đôi mắt của bạn cũng vì vậy mà tươi trẻ dần và không còn già nua, chảy xệ nữa.
Giá bán: 140.000đ/1 hộp gồm 15g
- Kem ngừa thâm mắt, cấp ẩm da Laneige Water Bank Eye Gel
Trong danh sách các loại kem mắt trị thâm bán chạy nhất, Laneige Water Bank Eye Gel chính là sản phẩm nhận được sự công nhận từ đông đảo khách hàng. Nó không những giúp cải thiện quầng thâm đen, bọng mắt to do thức quá khuya mà các nếp nhăn bị lão hóa cũng được căng trùng trở lại sau một thời gian sử dụng.
Nhờ vậy mà đôi mắt của bạn mới dần trẻ hóa và tràn đầy sức sống trở lại. Trong đó, Laneige vốn là thương hiệu nổi tiếng hàn đầu của Hàn Quốc. Các thành phần trong này đều được chiết xuất từ những nguyên liệu tự nhiên như hạt diêm mạch, cây cọ, quả việt quốc… góp phần củng cố lớp màng bên ngoài. Các collagen cũng vì vậy mà được sản sinh ra nhiều hơn, từ đó ngăn chặn sự tổn hại và các gốc tự do gây nên.
Giá bán: 519.000đ/1 hộp gồm 50ml
Thông qua bài viết trên, nữ giới cũng hiểu được nguyên nhân thâm mắt là gì cũng như là tìm cách khắc phục để khôi phục tình trạng sức khỏe cho đôi mắt. Thay vì chỉ dùng các sản phẩm chăm sóc cho vùng da mắt, phái nữ cũng cần điều chỉnh lại thói quen sinh hoạt hàng ngày của mình đặc biệt là nên ngủ đủ giấc. Việc đi khám mắt định kỳ cũng là một hình thức giúp xác định lý do mắt thâm hiệu quả mà ai cũng nên tham khảo.
